فی بگیر بررسی كرد
پیش و بعد از تحریمها سهم همسایگان در تجارت خارجی ایران چیست؟
فی بگیر: بررسی روند تجارت خارجی ایران طی سالیان اخیر نشان داده است که ساختار مبادلات خارجی کشور تحت تأثیر مجموعه ای از عوامل شامل تحریمها، نوسانات قیمت ارز، تغییر مسیر تجارت ایران به سوی بازارهای منطقه ای قرار گرفته است. داده های رسمی گمرک و گزارش های پژوهشی رسمی بیان کننده آنست که بااینکه شدت تحریمها از سال ۱۳۹۷ به بعد تجارت کل کشور را تحت فشار قرار داد؛ اما تجارت با کشورهای همسایه روندی پایدار داشته است.
به گزارش فی بگیر به نقل از ایسنا، بررسی آمارهای سه سال اخیر نشان میدهد که ایران موفق شده سهم تجارت با همسایگان را به عنوان جایگزینی برای محدودیت های ناشی از تحریمها بطور قابل ملاحظه ای افزایش دهد. بر مبنای داده های رسمی؛ تجارت با همسایگان در سال ۱۳۹۹ حدود ۳۶.۵ میلیارد دلار بوده است. این رقم در سال ۱۴۰۲ به ۶۰.۷ میلیارد دلار رسیده است، یعنی رشد بیشتر از ۲۴ میلیارد دلاری در فاصله سه سال. این گرایش فزاینده در حالی روی داده که تجارت با خیلی از مناطق دیگر جهان (به ویژه اروپا و شرق آسیا) تحت تأثیر محدودیت های بانکی و نفتی کاسته شده یا با نوسان همراه بوده است.
ایران با کشورهایی همچون عراق، ترکیه، امارات، آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، قطر، عمان، افغانستان، پاکستان، روسیه، قزاقستان، بحرین، کویت و عربستان سعودی همسایه است. در میان این کشورها نیز امارات، ترکیه و عراق همیشه سه شریک اصلی تجاری ایران محسوب می شوند و در بعضی سال ها بیشتر از ۵۰ درصد تجارت منطقه ای ایران را به خود اختصاص داده اند.
تصویر کلان تجارت ایران پیش و بعد از تحریم ها
گزارش های رسمی نشان میدهد که در دهه ۸۰ شمسی، شرایط تجارت خارجی ایران مساعد بود، میانگین صادرات گمرکی (۱۳۸۱ تا ۱۳۸۹)، ۱۳.۶۶ میلیارد دلار و میانگین رشد سالانه صادرات، ۲۳.۱۸ درصد، میانگین واردات ۴۳.۲۷ میلیارد دلار و رشد سالانه واردات ۱۵.۵۱ درصد بوده است.
در این دهه، تنوع کالاهای صادراتی افزایش پیدا کرد، خدمات به سبد صادرات افزوده شد و مناسبات سیاسی خارجی نیز ثبات بیشتری داشت؛ همین عوامل باعث شد صدور کالاهای ایرانی پیوسته در راه صعودی قرار گیرد.
دهه ۱۳۹۰؛ شروع تحریمها و کاهش محسوس رشد تجارت
با آغاز دهه ۱۳۹۰ و تشدید تحریمها، واردات و صادرات هر دو با نوسانات شدید مواجه گشتند. نرخ رشد صادرات در ۱۳۹۰، ۲۷.۳۷ درصد؛ نرخ رشد صادرات در ۱۳۹۹، منفی ۱۵.۸۴ درصد (کمترین مقدار دهه) میانگین رشد صادرات دهه ۹۰، ۳.۷۳ درصد (سقوط چشم گیر نسبت به میانگین ۲۳ درصدی دهه قبل) بوده است.
همین طور میانگین واردات دهه ۹۰، ۴۷.۷۱ میلیارد دلار، رشد سالانه، منفی ۳.۲۵ درصد، دامنه نوسان رشد از منفی ۲۰.۷۳ درصد تا مثبت ۴۹.۴۶ درصد رسید. بر خلاف دهه ۸۰ که واردات پیوسته رو به رشد بود، دهه ۹۰ با بی ثباتی ارزی، محدودیت های تجاری و سختگیری های بانکی همراه شد و سبب کاهش رشد واردات شد.
تراز تجاری؛ بهبود نسبی در بعضی سالهای دهه ۹۰
بااینکه در کل دهه ۹۰ شرایط واردات و صادرات مشکل تر بود اما به علت کاهش شدید واردات نسبت به صادرات، تراز تجاری در بعضی سال ها مثبت شد، سالهای ۱۳۹۴، ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷ تراز تجاری ایران مثبت بوده است. این اتفاق به خاطر کاهش واردات و همین طور افزایش صادرات غیرنفتی به همسایگان رخ داد.
نقش تحریم های ۱۳۹۷ و خروج آمریکا از برجام
تحریم های سال ۱۳۹۷ (خروج آمریکا از برجام) نقطه عطفی در تجارت خارجی ایران بود؛ کاهش شدید تجارت با اروپا و شرق آسیا، افزایش تمرکز ایران بر بازارهای نزدیک، گسترش مسیرهای تهاتری و تسویه غیردلاری، افزایش تجارت با کشورهای CIS و همسایگان خلیج فارس، افزایش صادرات کالاهای واسطه ای و معدنی از مهم ترین محورهای اصلی تجارت ایران بود. به طور دقیقتر، همسایگان به علت سهولت حمل و نقل، امکان تسویه مالی غیرانتقالی و نیاز متقابل به کالاهای ایرانی، جایگزین طبیعی بازارهای دور شدند.
اما آمریکا در سال ۲۰۱۸ تحریم های پیشین را بطور کامل بازگرداند. گزارش های گوناگون اقتصادی نشان داده اند که این تحریمها تأثیر گسترده ای بر متغیرهای کلان اقتصادی ایران گذاشتند؛ کاهش صادرات نفتی، تضعیف ارزش پول ملی، فشار بر واردات، کاهش سرمایه گذاری و تولید صنعتی، و افزایش تورم و بیکاری.
تجارت ایران بعد از تحریمها منطقه محور شده است
بررسی داده های سه سال اخیر و همین طور تحلیل روند دو دهه گذشته نشان می دهد؛ تحریمها موجب کاهش رشد تجارت کلی کشور شدند، اما تجارت با همسایگان نه تنها کاهش نیافت، بلکه تقویت شده است. آمار رشد تجارت منطقه ای از ۳۶.۵ میلیارد دلار در ۱۳۹۹ به ۶۰.۷ میلیارد دلار در ۱۴۰۲ گواه این تغییر ساختاری است. این رقم نسبت به سال قبل تر ۱.۳۵ درصد افزایش داشته است. البته در ترکیب این تجارت تغییر مهمی روی داده است: صادرات ایران به همسایگان، ۲۸.۲۸۸ میلیارد دلار (کاهش ۹.۵۱٪) واردات از همسایگان، ۳۲.۴۸۵ میلیارد دلار (افزایش ۱۳.۱۷٪) بوده است.
ایران حال بیشتر از نیمی از تجارت غیرنفتی خودرا از مسیر همسایگان انجام می دهد. امارات، ترکیه و عراق به عنوان سه شریک کلیدی ایران در دوران تحریم نقش محوری داشته اند. از طرف دگر واردات شمش طلا به ارزش ۱.۹ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۲ نیز نمایانگر تلاش جهت استفاده از ابزارهای جدید تامین ارزی در دوران تحریم است.
در مجموع بررسی روند تجارت ایران طی ۳سال اخیر حکایت از آن دارد که تجارت با همسایه ها از ۳۶.۵میلیارد دلار در ۱۳۹۹ به ۶۰.۷میلیارد دلار در ۱۴۰۲ بالا رفته است. ایران به عنوان کشوری واقع در قاره آسیا با ۱۵کشور شامل عراق، ترکیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، کویت، قطر و عربستان سعودی، امارات متحده عربی، پاکستان، افغانستان، عمان، روسیه، قزاقستان و بحرین همسایه است؛ در میان همسایگان نیز سه کشور امارات، ترکیه و عراق بطور معمول جزو ۵ شریک اصلی تجاری ایران محسوب می شوند.
در این میان به اعتقاد کارشناسان در صورتیکه موانع زیرساختی برطرف شود، اساسا روابط تجاری ایران با همسایه ها بیشتر از پیش توسعه خواهد یافت. بیشتر کشورهای همسایه و منطقه به برقراری ارتباطات اقتصادی با ایران علاقه دارند. البته برای عملی شدن این علاقه شرایطی موردنظر بخش های خصوصی و کنشگران اقتصادی و تجاری دو طرف است که باید تامین گردد.
پیامدها و نتایج
تحریمها موجب تغییر ساختار تجارت ایران شد، کاهش شدید در بازارهای بین المللی دوردست و نفتی، تهران را ناگزیر کرد که بیشتر از پیش روی همسایگان حساب کند؛ سیاستی که تا حد زیادی موفق بود و بخش عمده ای از تجارت غیرنفتی کشور حفظ شد. در این میان میتوان به برخی موارد اشاره نمود.
انعطاف بالای صادرات غیرنفتی: طبق بررسی های صورت گرفته، بخش صادرات غیرنفتی ایران بعد از شوک تحریمها سریع تر از بخش نفتی توانایی بازیابی داشته است؛ این امر حکایت کننده از تاب آوری صنایع غیرنفتی و توانایی تمرکز بر بازار منطقه ای است.
تغییر جهت شرکای تجاری: کاهش صادرات به بعضی همسایگان (مثل ترکیه، بخشهایی از قفقاز و کشورهای حاشیه خلیج فارس) و تقویت روابط با کشورهای مثل پاکستان، افغانستان، روسیه و … احیانا منعکس کننده همپوشانی بین شرایط سیاسی، تحریم، الزامات مالی و مسیرهای ترانزیت و ترخیص کالا است.
خطر وابستگی و شکنندگی در صورت تشدید تحریم: هرچند بازار همسایگان کمک بزرگی بوده است، اما تمرکز زیاد روی چند کشور خاص (مثلاً امارات، عراق، ترکیه) می تواند نقطه ضعفی هم باشد. در واقع اگر روابط سیاسی یا ترانزیتی گرفتار مشکل شود، ضربه تجارت کشور بیشتر خواهد بود.
اهمیت سیاست تجاری منطقه محور و دیپلماسی اقتصادی: داده ها نشان میدهد که تنوع شرکای همسایه و تقویت زیرساخت های مرزی، حمل و نقل و ترانزیت می تواند نقش تعیین کننده ای در حفظ و گسترش بازار داشته باشد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب