شایسته سالاری در سیستم سلامت ایران رؤیا یا واقعیت؟
فی بگیر: فی بگیر: چهارم شهریور؛ روز کارمند فرصتی برای تقدیر تلاش کارکنان، خصوصاً در نظام سلامت است، اما تحقق واقعی این قدردانی تنها با استقرار شایسته سالاری و مدیریت عادلانه منابع انسانی ممکن خواهد بود.
به گزارش فی بگیر به نقل از مهر چهارم شهریورماه در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به نام «روز کارمند» نامگذاری شده است. این روز فرصتی پرارزش برای تقدیر از کوشش های خستگی ناپذیر میلیونها کارمند در سازمانهای دولتی کشور، خصوصاً کارکنان نظام سلامت، فراهم می آورد. کارمندان به عنوان رکن اصلی هر سازمان، نه تنها وظیفه انجام فعالیتهای جاری را برعهده دارند بلکه موتور محرک توسعه و نوآوری محسوب می شوند. دراین میان، کارکنان نظام سلامت، نقش بی بدیلی در تامین سلامت جامعه دارند. با توجه به این اهمیت، چالش هایی جدی در زمینه مدیریت منابع انسانی در نظام سلامت کشور مشاهده می شود. یکی از بنیادی ترین این چالش ها، فقدان شایسته سالاری در فرآیندهای استخدام، انتصاب و پیشرفت شغلی است. موضوعی که در سالهای اخیر به صورت گسترده توسط کارشناسان و حتی مسؤلان وزارت بهداشت نیز مورد تأکید قرار گرفته است.
مفهوم شایسته سالاری در مدیریت منابع انسانی شایسته سالاری در ادبیات مدیریت به نظامی اطلاق می شود که در آن افراد برمبنای توانایی ها، دانش، تجربه و شایستگی های واقعی خود، انتخاب، منصوب و ارتقا می یابند. به عبارتی؛ کارکنان صرف نظر از روابط، سفارش ها یا گرایش های سیاسی، می توانند مسیر رشد و ارتقا را برمبنای قابلیت، تجربه و اخلاق حرفه ای طی کنند و هیچکس از نردبان ترقی، بدون عبور از پله های شایستگی بالا نرود. این مفهوم اولین بار توسط مایکل یانگ در کتاب «ظهور شایسته سالاری» (۱۹۵۸) عنوان شد و از آن زمان به یکی از ارکان اصلی حکمرانی خوب در دنیا تبدیل گشته است.
در حوزه سلامت، سازمان جهانی بهداشت (WHO) تاکید می کند که کار آمدی نظام های سلامت به شدت وابسته به کیفیت و انگیزه منابع انسانی است. بر طبق گزارش World Health Report 2006، کشورهایی که مبنی بر شایسته سالاری نیروهای خودرا مدیریت کرده اند، توانسته اند به سطوح بالاتری از راندمان و عدالت در ارائه خدمات دست یابند. در نظام سلامت که با جان انسان ها سرو کار دارد این اصل حیاتی تر از هر جای دیگر است چونکه تصمیمات سلیقه ای و انتصابات سفارشی نه تنها عدالت سازمانی را خدشه دار می کند بلکه سلامت عمومی را نیز به خطر می اندازد.
وضعیت منابع انسانی در نظام سلامت ایران: نظام سلامت کشور بزرگترین مجموعه کارفرمایی در ایران محسوب می شوند. صدها هزار پزشک، پرستار، ماما و پیراپزشک، کارکنان اداری و پشتیبانی در مقاطع مختلف تحصیلی در این مجموعه فعالیت دارند. اما نوع قرارداد و جایگاه شغلی کارکنان در این مجموعه بسیار متنوع است: کارمندان رسمی و پیمانی: عمدتا از مسیر آزمون های استخدامی و فرآیندهای قانونی وارد شده اند و عموماً دارای مدارک دانشگاهی مرتبط هستند. نیروهای قراردادی: از راه شرکتهای پیمانکاری یا قراردادهای موقت به کار گرفته شده اند که پروسه جذب آنها کمتر شفاف بوده است. نیروهای طرحی (پزشکان و پیراپزشکان): که بصورت موقت و تعهدی خدمت می کنند. بررسی های میدانی و گزارش های انتشار یافته توسط مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی (۱۴۰۱) نشان داده است که سهم نیروهای قرارداد موقت در نظام سلامت طی سالهای اخیر بالا رفته است، در حالیکه تمایل برای جذب نیروهای رسمی و دانشگاهی بویژه در ستاد وزارت بهداشت باوجود تعداد قابل توجه نیروهای خروجی (بازنشسته، فوت شده، مهاجرت کرده و…) کاهش داشته است. این وضعیت، خیلی از کارکنان رسمی و متخصص را گرفتار سرخوردگی کرده است.
پیامدهای فقدان شایسته سالاری بی توجهی به اصل شایسته سالاری در مدیریت منابع انسانی نتایج مختلفی دارد که بعضی از مهم ترین آنها عبارتند از: الف) سرخوردگی و کاهش انگیزه کارکنان مطالعات مختلفی در ایران (مانند پژوهش دانشگاه علوم پزشکی تهران، ۱۴۰۰) نشان داده است که احساس بی عدالتی سازمانی یکی از اصلی ترین عوامل کاهش انگیزه و راندمان در کارکنان حوزه سلامت است. وقتی کارمندان مشاهده می کنند که افراد با توانایی کمتر اما روابط قوی تر و سفارشی در پست های حساس و بعضاً مدیریتی قرار می گیرند، حس بی عدالتی و بی انگیزگی تقویت می شود. ب) افزایش فرسودگی شغلی و مهاجرت بر طبق گزارش «سازمان نظام پزشکی ایران» (۱۴۰۲)، یکی از دلیلهای اصلی افزایش تمایل به مهاجرت در بین کارکنان حوزه سلامت، عدم وجود نظام شفاف پیشرفت شغلی و فقدان شایسته سالاری است. این روند به خروج نیروهای متخصص، مجرب و توانمند از کشور منجر می شود. ج) کاهش کیفیت خدمات سلامت مطالعات بین المللی، همچون گزارش بانک جهانی (۲۰۲۰) تاکید دارد که نبود شایسته سالاری در مدیریت منابع انسانی به افت کیفیت خدمات، افزایش خطاهای پزشکی و کاهش رضایت مندی بیماران می انجامد. د) تضعیف سرمایه اجتماعی وقتی کارمندان درک می کنند که بکارگیری، انتصابات و ارتقاها بر پایه ارزیابی های دقیق، شفاف و مبتنی بر شایستگی، تجربه، تعهد، تخصص و عدالت نیست، اعتماد سازمانی کم شده و کم کم سرمایه اجتماعی تضعیف می شود. این مسئله در طولانی مدت توان نظام سلامت برای رویارویی با بحران ها (مانند همه گیری ها یا شرایط جنگی و…) را می کاهد.
شواهد علمی و مقایسه بین المللی: برای درک بهتر اهمیت شایسته سالاری، مرور تجربه کشورهای موفق مفید است: سنگاپور: این کشور نظامی شفاف برای انتخاب و پیشرفت مدیران دارد که مبتنی بر آزمون های ملی، ارزیابی های چندمرحله ای و دوره های آموزشی سختگیرانه است. نتیجه آن، یکی از کارآمدترین نظام های سلامت جهان است. کره جنوبی: بر طبق گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی(OECD ۲۰۱۹)، کره جنوبی با سرمایه گذاری بر جذب و نگهداشت نیروهای شایسته توانسته است سطح رضایت مردم از خدمات سلامت را به بالای ۸۰٪ برساند. اروپای شمالی (سوئد و نروژ): این کشورها با تأکید بر شفافیت و عدالت استخدامی، نظام های سلامت عادلانه و پاسخگویی بوجود آورده اند که مورد تحسین جهانی است. این شواهد نشان داده است که شایسته سالاری نه یک شعار، بلکه راهکاری علمی برای پیشرفت کار آمدی نظام سلامت است.
پیامدهای کلان فقدان شایسته سالاری در نظام سلامت داده های داخلی و شواهد علمی نشان داده که نتایج کلان نبود شایسته سالاری در نظام سلامت به شرح زیر است: -اختلال در حکمرانی و سیاستگذاری-تضعیف نهادهای دولتی و حاکمیتی-افزایش نابرابری و بی عدالتی اجتماعی-افزایش مهاجرت و فرار مغزها -کاهش اعتماد عمومی به دولت و نظام اداری-کند شدن روند توسعه پایدار کشور -افزایش فساد سیستماتیک
راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح وضعیتبرای اصلاح وضعیت فعلی و مرتفع نمودن نتایج فقدان شایسته سالاری در نظام سلامت، مجموعه ای از راهکارهای علمی و عملی قابل طرح است:
۱- ایجاد نظام شفاف ارزیابی و انتصاب-تدوین شاخصهای دقیق برای ارزیابی تخصص، تجربه، مهارت های مدیریتی و اخلاق حرفه ای-الزام به برگزاری آزمون ها، مصاحبه های تخصصی و ارزیابی عملکرد برای به کارگیری و انتصاب
۲- نهادینه سازی فرهنگ پاسخ گویی و شفافیت-ایجاد سامانه های نظارت عمومی بر انتصابات و عملکرد-انتشار عمومی سوابق و معیارهای انتخاب افراد برای پست های کلیدی
۳- تقویت نهادهای مستقل نظارتی-حمایت از نهادهایی مانند دیوان محاسبات، سازمان بازرسی و کمیسیون های مجلس برای نظارت بر انتصابات-جلوگیری از دخالت های سیاسی و جناحی در فرآیندهای اداری
۴- اصلاح قوانین و مقررات استخدامی-بازنگری در قوانین استخدامی برای حذف تبعیض و رانت-ایجاد فرصت های برابر برای همه شهروندان برمبنای شایستگی
۵- توسعه آموزش های مدیریتی و حرفه ای-طراحی دوره های آموزشی برای ارتقا مهارت های مدیریتی و اخلاق حرفه ای-الزام به گذراندن دوره های تخصصی قبل از تصدی پست های حساس
۶- ایجاد سازوکار ارتقا برمبنای عملکرد-طراحی نظام ارتقا مبتنی بر ارزیابی عملکرد واقعی، نه روابط شخصی یا سیاسی-پاداش دهی به نوآوری، راندمان و تعهد سازمانی
۷- مبارزه با فساد و رانت خواری-تقویت سیستم های گزارش دهی فساد و دفاع از افشاگران-اعمال مجازات های جدی برای انتصابات و بکارگیری های غیرقانونی و سوءاستفاده از قدرت
۸- جلب مشارکت نخبگان و متخصصان-ایجاد فضای امن و انگیزشی برای بازگشت نخبگان مهاجرت کرده-استفاده بیش از ظرفیت دانشگاه ها، مراکز پژوهشی و بخش خصوصی در تصمیم سازی های کلان.
در نظام سلامت ایران، نبود شایسته سالاری به چالشی جدی تبدیل گشته که نتایج آن در سطح کارکنان، بیماران و کل جامعه قابل مشاهده می باشد. بااینکه اصلاح این وضعیت آسان نیست، اما با اراده سیاسی، مشارکت علمی و استفاده از تجارب جهانی میتوان گامهای مؤثری برداشت. نظام سلامت کارآمد، در گرو نیروی انسانی شایسته است و نیروی انسانی شایسته، در گرو نظامی است که شایسته سالاری را نه در شعار، بلکه در عمل پیاده کند.
روز کارمند فرصتی برای تجلیل از نقش بی بدیل کارکنان در توسعه کشور است. اما بزرگداشت واقعی کارمند تنها در کلام و شعار تحقق نمی یابد؛ بلکه نیازمند ایجاد نظامی عادلانه و شایسته سالار است که در آن افراد بر طبق توانایی هایشان رشد کنند. امید است روز کارمند، نه تنها یادآور ارزش کارکنان باشد، بلکه نقطه عطفی برای بازبینی در نظام مدیریت منابع انسانی کشور نیز محسوب گردد که مسیر شایسته سالاری را مسیر سلامت واقعی مردم بداند.
یادداشت از ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده خلاصه اینکه د) تضعیف سرمایه اجتماعی وقتی کارمندان درک می کنند که بکارگیری، انتصابات و ارتقاها بر پایه ارزیابی های دقیق، شفاف و مبتنی بر شایستگی، تجربه، تعهد، تخصص و عدالت نیست، اعتماد سازمانی کم شده و کم کم سرمایه اجتماعی تضعیف می شود. نتایج کلان فقدان شایسته سالاری در نظام سلامت داده های داخلی و شواهد علمی نشان داده که نتایج کلان نبود شایسته سالاری در نظام سلامت به شرح زیر است: -اختلال در حکمرانی و سیاستگذاری-تضعیف نهادهای دولتی و حاکمیتی-افزایش نابرابری و بی عدالتی اجتماعی-افزایش مهاجرت و فرار مغزها -کاهش اعتماد عمومی به دولت و نظام اداری-کند شدن روند توسعه پایدار کشور -افزایش فساد سیستماتیک راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح وضعیتبرای اصلاح وضعیت فعلی و مرتفع نمودن نتایج فقدان شایسته سالاری در نظام سلامت، مجموعه ای از راهکارهای علمی و عملی قابل طرح است: ۱- ایجاد نظام شفاف ارزیابی و انتصاب-تدوین فاکتور های دقیق برای ارزیابی تخصص، تجربه، مهارت های مدیریتی و اخلاق حرفه ای-الزام به برگزاری آزمون ها، مصاحبه های تخصصی و ارزیابی عملکرد برای به کارگیری و انتصاب ۲- نهادینه سازی فرهنگ پاسخ گویی و شفافیت-ایجاد سامانه های نظارت عمومی بر انتصابات و عملکرد-انتشار عمومی سوابق و معیارهای انتخاب افراد برای پست های کلیدی ۳- تقویت نهادهای مستقل نظارتی-حمایت از نهادهایی مانند دیوان محاسبات، سازمان بازرسی و کمیسیون های مجلس برای نظارت بر انتصابات-جلوگیری از دخالت های سیاسی و جناحی در فرآیندهای اداری ۴- اصلاح قوانین و مقررات استخدامی-بازنگری در قوانین استخدامی برای حذف تبعیض و رانت-ایجاد فرصت های برابر برای همه شهروندان برمبنای شایستگی ۵- توسعه آموزش های مدیریتی و حرفه ای-طراحی دوره های آموزشی برای ارتقا مهارت های مدیریتی و اخلاق حرفه ای-الزام به گذراندن دوره های تخصصی پیش از تصدی پست های حساس ۶- ایجاد سازوکار ارتقا برمبنای عملکرد-طراحی نظام ارتقا مبتنی بر ارزیابی عملکرد واقعی، نه روابط شخصی یا سیاسی-پاداش دهی به نوآوری، راندمان و تعهد سازمانی ۷- مبارزه با فساد و رانت خواری-تقویت سیستم های گزارش دهی فساد و دفاع از افشاگران-اعمال مجازات های جدی برای انتصابات و بکارگیری های غیرقانونی و سوءاستفاده از قدرت ۸- جلب مشارکت نخبگان و متخصصان-ایجاد فضای امن و انگیزشی برای بازگشت نخبگان مهاجرت کرده-استفاده بالاتر از ظرفیت دانشگاه ها، مراکز پژوهشی و بخش خصوصی در تصمیم سازی های کلان. بااینکه اصلاح این وضعیت آسان نیست، اما با اراده سیاسی، مشارکت علمی و استفاده از تجارب جهانی میتوان قدمهای مؤثری برداشت.
منبع: فی بگیر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب