اتلاف آب شیرین در سیل های تابستانی اخیر
سازه های آبخیزداری و آبخوانداری از سرعت سیل و تخریب آن می کاهد و آب بعد از آبگیری به تدریج از این سازه ها خارج و وارد اکوسیستم می شود، کاهش فرسایش خاک، نفوذ آب در زمین و تغذیه آب قنوات، چاه ها و چشمه ها از مزایای آبخیزداری و آبخوانداری است
به گزارش فی بگیر به نقل از فارس، در آخرین جمعه تیرماه، خبر جان باختن برخی از هموطنان به دلیل سیلابی شدن و طغیان رودخانه در شهرستان استهبان استان فارس، بسیار تلخ بود؛ روز جمعه 31 تیر 1401 در استان فارس 22 نفر از گردشگران که در حاشیه رودخانه رودبال مشغول استراحت و تفریح بودند، جانشان را براثر طغیان رودخانه دست دادند.
طبق گفته محمدحسن نامی، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، 60 میلی متر بارندگی شدید به مدت 28 دقیقه در بالادست رودبال، موجب بروز این سیلاب شد و بعد از طی مسافت 40 کیلومتری بر بستر رودخانه با شیب 25 درجه با سرعت زیاد به محل حضور مردمِ بی خبر از این سیل مرگبار رسیده است.
در این بین، مبحث بررسی کارایی عملکرد سازمان هواشناسی هم عنوان شد، مدیرکل ستاد مدیریت بحران استانداری فارس با حضور در برنامه تلویزیونی از عدم اطلاع رسانی سازمان هواشناسی انتقاد نمود با این وجود صادق ضیائیان، مدیرکل پیشبینی و اخطار سازمان هواشناسی در شبکه خبر از اطلاع رسانی این سازمان در روز چهارشنبه پیش از وقوع حادثه، اطلاع داد.
درهرصورت پرواضح است که این اطلاع رسانی ها کافی نبوده و حتی باوجود اعلام خطر توسط بعضی از مردم به افراد حاضر در کنار رودخانه، کمی قبل از وقوع سیل، برخی از گردشگران توجهی نکرده و گرفتار سیل شده اند.
پس از این اتفاق، سیلاب های امام زاده داوود، زرین دشت فیروزکوه، طالقان و کن هم در ایام اخیر متأسفانه باعث جان باختن برخی از هموطنان شد و بیشتر از 50 نفر بر اثر وقوع سیلاب های اخیر در کشور جان باختند.
* راهکار پیشگیری از خطرات سیل
اما به راستی فارغ از ضرورت اصلاح سامانه های اطلاع رسانی قبل از بحران سیل و مدیریت دقیق بحران، هیچ راهی برای پیشگیری از وقوع و خطرات سیل وجود نداشت؟
رودخانه رودبال در حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد که منابع آبی آن در پایین دست در سد رودبال ذخیره می شود. برپایه پژوهش های هیدرولوژیک و شبیه سازی بارش-رواناب و پتانسیل سیل خیزی در این رودخانه بیشترین ارتفاع رواناب و دبی های پیک حوضه، در زیر حوضه های بالادست است. این امر به علت شیب زیاد، نفوذپذیری کم خاک و فراوانی سطوح غیرقابل نفوذ در بالادست رخ می دهد. بخشی از اراضی این رودخانه به دلیل کم عرض بودن همواره در معرض خطر سیلاب هستند که احتمال وقوع خسارت مالی و جانی برای ساکنان محلی یا گردشگران را بالا می برد.
* ایجاد کانال رواناب های فصلی در رودخانه های با شیب زیاد
در چنین رودخانه هایی که شیب، زیاد و نفوذپذیری خاک کم است، بهترین راه برای پیشگیری از وقوع سیلاب، پخش سیل در وسعتی بیشتر از پهنای طبیعی رودخانه است. با تقسیم سیل و کم کردن سرعت رواناب ها قدرت تخریبی سیل کاسته می شود و فرصت بیشتری برای نفوذ آب به سفره های آب زیرزمینی فراهم می شود. بعنوان نمونه میتوان با اجرای آبخیزداری و ایجاد کانال هایی رواناب های فصلی را به سمت دشت های اطراف هدایت کرد تا علاوه بر تغذیه سفره های آب زیرزمینی مانع از خسارت های مالی و جانی شد.
* سدسازی راهکار پیشگیری از سیل نیست
در این شرایط رویکرد اغلب مسؤلان کشور در مدیریت منابع آب، ذخیره آن به صورت سطحی و به وسیله سد است، حال آن که سد باید در مکانی ساخته شود که دبی آب جریان پیوسته باشد و مانند رودخانه رودبال بعد از مدت ها کاهش دبی آب، به صورت دفعی طغیان رخ ندهد.
در حوضه آب های زیرزمینی هم شیوه مدیریتی حاکم، احیا و تعادل بخشی سفره ها صرفا از راه کاهش مصارف، مخصوصاً بخش کشاورزی است و تغذیه تالاب ها و آبخوان های کشور به دست تقدیر سپرده شده است! اگر بارش ها مناسب باشد، سطح سفره ها افزایش می یابد، در غیر این صورت هیچ تدبیری برای ترمیم آبخوان ها به وسیله رواناب ها وجود ندارد و رودخانه ها به صورت سطحی ذخیره می شوند که براثر تبخیر اتلاف بالایی دارند.
*وجود تعارض منافع ساختاری در مدیریت منابع آب کشور
دستگاه های تصمیم گیر همواره ترجیح می دهند آب را به صورت سطحی ذخیره کنند تا توجیه ساخت سازه های هزینه بر آبی مانند سد فراهم گردد، همینطور با ذخیره آب به صورت سطحی و تجمعی، تمرکز اختیارات مدیریتی متعارض برای نهاد متولی به ارمغان آورده می شود. درحالی که این سبک مدیریتی علاوه بر ایجاد اتلاف شدید ناشی از تبخیر هیچگاه نمی تواند مانع از وقوع سیل شود و حتی پس وقوع آن امکان پیشگیری از اتلاف منابع آبی ناشی از سیل وجود ندارد که شاهد مثال آن از دسترس خارج شدن میلیاردها مترمکعب آب به دریا در سیل های سال 98 است. این موارد نشان دهنده تعارض منافع ساختاری در مدیریت منابع آب کشور است.
همه این موارد در حالی است که در استان فارس بیشتر از 90 درصد دشت ها از نظر آبی، بحرانی است. وضعیت سطح تراز سفره های آب زیرزمینی این استان به اذعان معاون آب منطقه ای استان فارس در سال 99، بیشتر از 600 میلیون مترمکعب کسری دارد؛ ازاین رو امکان فرونشست در دشت های این استان وجود داشته و از دست رفتن منابع آبی در چنین شرایطی غیرقابل پذیرش است.
متأسفانه این اتلاف منابع در استان فارس قابل تعمیم به کل کشور است. کشور ایران با میانگین بارش بلندمدت 250 میلی متر به صورت تقریبی سالانه 412 میلیارد مترمکعب بارش دارد که از این میزان 290 میلیارد مترمکعب آن به دلیل تبخیر از دست می رود.
در حالی که کشور باید از هر قطره از آب موجود برای شرب، کشاورزی، صنعت و محیط زیست در شرایط تنش آبی محافظت کند و هنوز یک سال از ناآرامی های اجتماعی آبی اصفهان نگذشته است، از دست رفتن آب شیرین، براثر سیل تابستانی خسارتی انکارناپذیر و ناشی از ضعف راهکار ها و فقدان راهبرد پایدار مدیریتی است. ازاین رو لازم است با تغییر فوری رویه در مدیریت منابع آب، از اتلاف این منابع جلوگیری کرد.
* آبخیزداری بهترین راهکار برای پیشگیری از وقوع سیل
با توجه به اینکه میانگین پتانسیل تبخیر آب در ایران سالانه 2000 میلی متر بوده و 3 برابر میانگین جهانی است، ذخیره آب به صورت سطحی نظیر سد سازی، تناسبی با اقلیم ایران ندارد و وزارت نیرو بعنوان متولی مدیریت آب کشور به جای تمرکز ساخت سد و مدیریت سازه ای، باید بستر مناسب برای نفوذ حداکثری آب در آبخوان های کشور به وسیله آبخیزداری را فراهم آورد.
* مزیت های آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش اثرات مخرب سیل
در این باره، هوشنگ جزی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگلها در گفتگو با خبرنگار فارس به اهمیت آبخیزداری در کشور اشاره نمود و اظهار داشت: سازه های آبخیزداری و آبخوانداری از سرعت سیل و تخریب آن می کاهد و آب بعد از آبگیری به تدریج از این سازه ها خارج و وارد اکوسیستم شده و بخشی از آن از راه افزایش آبدهی قنوات، چشمه ها و چاه ها در حوزه کشاورزی وهمچنین برای آب شرب مورد استفاده قرار می گیرد.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و آبخوانداری سازمان جنگل، مراتع و آبخیزداری کشور در عین حال کاهش فرسایش خاک، نفوذ آب در زمین و تغذیه آب قنوات، چاه ها و چشمه ها را از دیگر مزیت های آبخیزداری و آبخوانداری برشمرد.
وی افزود: بررسی ها نشان داده است که با راه اندازی سازه های آبخیزداری، آبدهی قنوات تا ۳ برابر افزایش می یابد.
جزی اظهار داشت: آبخیزداری با تسریع نفوذ آب در زمین به وسیله پوشش های گیاهی و مانع های فیزیکی، علاوه بر پیشگیری از شتابگیری رواناب ها و بروز سیلاب، باعث کاهش اتلاف آب براثر تبخیر می شود.
به گزارش فی بگیر به نقل از خبرگزاری فارس ازاین رو آنطور که پیداست چه بسا اگر مدیران این حوزه به جای رویکرد سازه ای مدیریت آب، از آبخیزداری استفاده می کردند، کشور ما علاوه بر داشتن ذخایر اکولوژیک موردنیاز خود، هیچ وقت با ادبیات بحران آب در افکار عمومی مواجه نمی شد.
منبع: فی بگیر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب